Neurofeedback (Sinirsel Geri Bildirim) nedir?
Günümüzde teknolojide yaşanan hızlı gelişmeler, tıp alanında da kendisini göstermekte ve her geçen gün insan sağlığına önemli katkı sağlayacak yeni bir tanı veya tedavi yöntemi ortaya çıkmaktadır. Ancak tüm bu gelişmelere rağmen, insan beyninin sahip olduğu gizemin çözülmesi veya çalışma şeklinin tam olarak açıklanması başarılamamıştır.
İnsan beynini oluşturan milyarlarca sinir hücresi ve bunların aralarındaki bağlantılar göz önüne alındığında, onu son derece karmaşık bir elektronik cihaz olarak kabul etmek mümkündür. Tüm elektronik cihazlar gibi beyin de çalışması sırasında bir takım elektriksel sinyaller üretir. Elektroensefalografi (EEG) olarak adlandırılan beyin dalgaları uzun yıllardır ölçülerek çeşitli hastalıkların tanısı amacıyla kullanılmaktadır.(5)
Bir insanın beyninde oluşan EEG dalgalarının analiz edilip, bazı nitelikleri hakkında kişiye bilgi verilmesi ve böylece geri bildirimde bulunulması yöntemi ‘Neurofeedback’ olarak adlandırılmakta ve dilimize ‘Sinirsel Geri Bildirim’ şeklinde çevrilmektedir. Neurofeedback uygulanan insanlar bir süre sonra istediklerinde kendi EEG dalgalarını değiştirebilme yeteneği kazanmaktadırlar.
Bu beceriyi edinebilmek için kesin bir yöntem bulunmasa da, eğitim alan herkes er veya geç bunu başarmaktadır. Beyin dalgalarını yönetme becerisinin neden ve nasıl kazanıldığı henüz tam olarak açıklanabilmiş değildir ve insan beyninin şaşırtıcı özelliklerinden birisi olarak kabul edilmektedir.
Neurofeedback’in en önemli özelliği ise, pek çok rahatsızlıkta iyileştirici bir etkiye sahip olmasıdır. Günümüze kadar yapılmış olan çok sayıda bilimsel araştırma, Neurofeedback’in her yaş grubunda pek çok hastalığın tedavisinde etkili olduğunu ortaya koymuş bulunmaktadır ve dünya genelinde yan etkisi olmayan, zararsız fakat etkin bir tedavi yöntemi olarak kabul edilmektedir.
Neurofeedback ne değildir?
Neurofeedback uygulamaları sırasında yapılan tek işlem beyin dalgalarının (EEG) ölçülmesinden ibarettir.
- Beyne veya başka bir vücut bölgesine sinyal, dalga vb. herhangi bir uyarım veya enerji verilmez.
- Tıbbi açıdan girişimsel bir yöntem değildir, cerrahi bir işlem yapılmaz, acı verici değildir.
- Kan veya örnek alınmaz, enjeksiyon yapılmaz, herhangi bir madde verilmez.
- Hipnoz, psikoterapi, telkin gibi bir uygulama yapılmaz, alternatif veya tamamlayıcı tıp yöntemleri arasında yer almaz.
Neurofeedback’in faydası nedir?
Özellikle çocukluk çağının en yaygın problemleri arasında yer alan ve erkek çocuklarda rastlanma oranı hızla artan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun (DEHB) tedavisinde Neurofeedback’in etkinliğinin ilaçlara denk olduğu ortaya çıkmış bulunmaktadır ve dünya genelinde çocuğuna Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tanısı konan çok sayıda aile ilaçlı tedavi yerine Neurofeedback’i tercih etmektedir.(1)(2).
Erişkinlerde ise Neurofeedback’in en etkin olduğu iki durum Uyku Bozuklukları(3) ile Depresyon (4) dur ve özellikle bu iki durumda etkinliği net bir şekilde ortaya konmuş bulunmaktadır. Bunların yanı sıra sigara da dahil olmak üzere her türlü madde bağımlılığı ile mücadele konusunda, epilepsi (sara)(6) hastalığı başta olmak üzere diğer nörolojik-psikolojik problemlerde de faydalı olduğunu ortaya koyan çalışmalar bulunmaktadır.
Neurofeedback sadece hastalıkların tedavisi için mi kullanılır?
Neurofeedback uygulamaları sırasında kişilere kendi beyin dalgaları hakkında geri bildirim verilmesi ve bu dalgaları yönetmeleri, zihinsel bir yoğunlaşmayı ve odaklanmayı gerektirmektedir. Bilimsel çalışmalar, beyin aktivitesindeki bu artışın ve konsantrasyon halinin Neurofeedback’in tedavi edici etkisinin de temelini oluşturduğunu göstermektedir.
Yani, Neurofeedback’i genel bir beyin egzersizi olarak kabul etmek mümkündür. Yürümek, koşmak gibi fiziksel egzersizler kaslarımız, eklemlerimiz ve beden sağlığımız için ne fayda sağlıyorsa, Neurofeedback de beynimiz ve ruh sağlığımız için aynı faydayı sağlamaktadır.
Neurofeedback’in bir çeşit meditasyon etkisi de bulunmaktadır ve herhangi bir şikayeti olmayan bireylere de uygulanmaktadır. Örnek olarak, modern yaşamın kaçınılmaz sonuçları arasında sayılan stres ve ruhsal gerginliklerin etkilerinin azaltılmasında veya öğrencilerin sınav streslerinin zayıflatılıp, odaklanma yeteneklerinin artırılması bakımından da Neurofeedback önemli katkılar sağlamaktadır.
Neurofeedback’in bir zararı veya yan etkisi var mıdır?
Bugüne kadar bilinen bir yan etkisi ve zararı (komplikasyon) veya uygulanması için engel teşkil edecek bir durum (kontrendikasyon) ortaya konmuş değildir. Bilimsel kaynaklar erişkin bireylerde ve hatta 4 yaşın üstündeki tüm çocuklarda rahatlıkla uygulanabileceğini ortaya koymaktadır.
Çok nadiren EEG elektrotlarını tutturmak için kullanılan kreme karşı bir deri reaksiyonu olabilmektedir, bu da genellikle kendiliğinden ortadan kalkmakta veya krem değiştirmekle geçmektedir.
Neurofeedback nasıl uygulanmaktadır?
Neurofeedback uygulaması sırasında sadece EEG dalgalarını ölçebilmek için saçlı deriye veya kulak memesine toksik veya alerjik olmayan bir krem yardımıyla birkaç elektrot yapıştırılmaktadır. İşlem bitince bu elektrotlar kolayca alınmaktadır ve kullanılan krem suyla bile temizlenebilmektedir. Onun dışında herhangi bir uyaran verilmesi, ilaç uygulanması, kesme-batırma tarzında acı veren bir işlem yapılması kesinlikle söz konusu değildir.
Ön hazırlıklar ve testler tamamlandıktan sonra Neurofeedback seansları genellikle 30 dakika kadar sürmektedir. Neurofeedback’in temel mantığı, arzu edilen EEG dalgası çıktığında kişinin bilgilendirilmesi şeklinde özetlenebilir ve bu bilgilendirme bir süre sonra o kişide bir ‘yetenek’ oluşturmakta ve istediğinde o dalgayı çıkarabilir hale gelmektedir. Bu yetenek çocuklarda daha erken ortaya çıkarken, ileri yaşlarda daha fazla uygulamaya ihtiyaç duyulsa da, her insan er veya geç bunu başarmaktadır.
Neurofeedback seanslarında EEG sinyallerinin incelenmesi ve sahibine bilgilendirme yapılması esas olsa da, kişiye kendi EEG’sinin nitelikleri hakkında bilgi vermenin farklı yöntemleri bulunmaktadır. Bazı sistemler ışıklı, bazıları sesli geri bildirimler vermektedir. Bazı sistemlerde ise bir televizyon veya bilgisayar ekranındaki görüntülerin değiştirilmesi söz konusu olmaktadır. Çocuklara yapılan uygulamalarda ise oyunlaştırma yöntemleri kullanılarak onların ilgisini çekmek hedeflenmektedir.
Neurofeedback ne sıklıkla uygulanmalıdır?
Temelde Neurofeedback uygulamaları iki dönemden oluşmaktadır: Birinci dönem kişilerin kendi beyin dalgalarını yönetmelerini öğrenme dönemidir ve eğitim dönemi olarak da tanımlanmaktadır. Eğitim dönemi çocuklarda ortalama 10-15 seansta tamamlanırken, çoğunlukla 20-25 seansta bu dönem başarı ile tamamlanmaktadır.
İkinci dönem ise tedavi veya uygulama dönemidir. Eğitim dönemi sonrası beyin dalgalarını yönetmeyi öğrenmiş olan bireylere tedavi vb. amaca yönelik olarak Neurofeedback uygulamaları bu dönemde yapılır. Beklenen tıbbi faydalar bu dönemde ortaya çıkmaktadır.
Neurofeedback seansları sırasında yoğun bir beyin aktivitesi olmaktadır ve bu yüzden beklenen faydanın ortaya çıkması için iki seans arasında en az bir günlük boşluk bırakılması önerilmektedir. Kesin bir kural olmamakla birlikte, birinci dönemde (eğitim) haftada 2-3, ikinci dönemde (tedavi) haftada 1-2 seans yapılmasının yeterli olduğu ifade edilmektedir. Ancak, bundan daha sık uygulanmasının da herhangi bir zararı bulunmamaktadır. Kısaca Neurofeedback seanslarının sayısının ve sıklığının, bireylerin özellikleri gözetilerek kişiye özel olarak belirlenmesi uygundur.
Neurofeedback’in kesilmesi sakıncalı mıdır?
Bir süre Neurofeedback uygulandıktan sonra seanslara ara verilmesinin veya tamamen bırakılmasının tıbbi yönden hiçbir sakıncası veya zararı yoktur.
Daha önce de belirtildiği gibi Neurofeedback bir çeşit beyin egzersizi olarak kabul edilebilir ve beden sağlığı için fiziksel egzersizler ne sağlıyor ise, beyin ve ruh sağlığı için de Neurofeedback çok benzer bir etkiye sahiptir. Bu açıdan bakıldığında da fiziksel egzersizler ile Neurofeedback çok benzeşmektedir. Her ikisinde de faydanın devamı için egzersizin veya uygulamanın devamı gerekmektedir. Yani, kesilmesi halinde faydanın azalması veya ortadan kalkması durumu olsa da, kesilmekten kaynaklanan zararlı bir etki söz konusu değildir.
KAYNAKLAR :
- Evidence-Based Information on the Clinical Use of Neurofeedback for ADHD Tais S. Moriyama & Guilherme Polanczyk &Arthur Caye & Tobias Banaschewski & Daniel Brandeis & Luis A. Rohde (Neurotherapeutics (2012) 9:588–598 DOI 10.1007/s13311-012-0136-7)
2. The Effects of QEEG-Informed Neurofeedback in ADHD: An Open-Label Pilot Study Martijn Arns • Wilhelmus Drinkenburg • J. Leon Kenemans (Appl Psychophysiol Biofeedback (2012) 37:171–180 DOI 10.1007/s10484-012-9191-4
3. Neurofeedback for insomnia: Current state of research Florence Lambert-Beaudet, William-Girard Journault, Alexandre Rudziavic Provençal, Célyne H Bastien ( World J Psychiatr 2021 October 19; 11(10): 897-914 DOI: 10.5498/wjp.v11.i10.897)
4. Neurofeedback Treatment of Depression and Anxiety D. Corydon Hammond1,2 ( Journal of Adult Development, Vol. 12, Nos. 2/3, August 2005 ) DOI: 10.1007/s10804-005-7029-5)
5.Assessing the Effectiveness of Neurofeedback Training in the Context of Clinical and Social Neuroscience (Review) Franklin Orndorff-Plunkett , Fiza Singh , Oriana R. Aragón and Jaime A. Pineda
6.Basic Concepts and Clinical Findings in the Treatment of Seizure Disorders with EEG Operant Conditioning M. Barry Sterman ( Clinical Electroencephalography 2000 Vol 31 No : 1